در باتلاق زیان و زنگ خطر برای اشتغال و تولید: قیمت‌گذاری دستوری، ترمزی بر پیشرفت صنعت خودرو ایران

از تنظیم بازار تا تخریب بازار؛ مسیر معکوس یک سیاست

قیمت‌گذاری دستوری برای کنترل قیمت‌ها و حمایت از مصرف‌کننده وضع شد. اما کارشناسان اقتصادی معتقدند این سیاست به مرور زمان باعث تخریب ساختار رقابتی و راندمان تولید شده است.

تیمور رحمانی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران می‌گوید: وقتی دولت برای سال‌ها قیمت را زیر قیمت واقعی نگه می‌دارد، تولیدکننده انگیزه‌ای برای نوآوری و بهبود ندارد، و مصرف‌کننده نیز به جای سود، صف، کمبود و کالای بی‌کیفیت نصیبش می‌شود.

صنعت خودرو؛ زیان در مقیاس صنعتی

بررسی‌های مالی نشان می‌دهد:

– ایران‌خودرو: زیان انباشته بیش از 130 هزار میلیارد تومان

– مجموعه سایپا: زیان انباشته بیش از ۱00 هزار میلیارد تومان

– زیان هر دستگاه خودرو: حدود ۱0۰ میلیون تومان

سعید مدنی، مدیرعامل پیشین سایپا: قیمت‌گذاری دستوری باعث شد تا خودروساز مجبور شود هر خودرو را با زیان تحویل دهد. این روند در هیچ جای دنیا پایدار نمی‌ماند.

مقایسه با جهان؛ مسیر ایران اشتباه است؟

مقایسه‌ای از تولید، سود و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه:

در مقایسه با خودروسازان بزرگ جهانی، مسیرصنعت خودروی ایران به‌وضوح از استانداردهایموفق جهانی فاصله دارد. شرکت‌هایی مانند تویوتا،هیوندای و فولکس‌واگن نه‌تنها در تولید انبوه وسودآوری عملکردی قابل توجه دارند، بلکه بخشقابل‌توجهی از درآمد خود را صرف تحقیق و توسعهمی‌کنند؛ برای مثال، تویوتا با تولید سالانه بیش از ۱۰میلیون خودرو، سودی معادل ۲۸.۱ میلیارد دلار کسبمی‌کند و حدود ۵.۵ درصد از درآمدش را به R&Dاختصاص می‌دهد. این در حالی است که ایران‌خودروبا تولید حدود ۶۰۰ هزار دستگاه، نه‌تنها سودی نداردبلکه با زیان سنگین عملیاتی مواجه است و سهمتحقیق و توسعه در آن کمتر از ۰.۲ درصد برآوردمی‌شود. این شکاف عمیق نشان می‌دهد کهسیاست‌هایی چون قیمت‌گذاری دستوری نه‌تنهاصنعت را از مسیر رقابت‌پذیری دور کرده، بلکه چرخهنوآوری، سودآوری و توسعه پایدار را نیز مختلکرده‌اند. ایران در حالی به‌دنبال توسعه صنعتی استکه یکی از پایه‌های مهم آن، یعنی آزادسازیاقتصادی و احترام به قواعد بازار، هنوز به‌درستیمحقق نشده است.

دارو:

قیمت‌گذاری دولتی باعث شد برخی داروهای حیاتی از بازار ناپدید شوند. شرکت‌های تولیدی مانند «الحاوی» و «اکسیر» بارها هشدار دادند که تولید برخی داروها صرفه اقتصادی ندارد.

لبنیات:

در سال ۱۴۰۱، کارخانه‌های بزرگ لبنی از جمله «پگاه» اعلام کردند که مجبور به کاهش تولید شده‌اند چون قیمت‌های مصوب پایین‌تر از هزینه واقعی تولید بود.

برق:

قیمت غیرواقعی برق، باعث زیان شدید نیروگاه‌ها و افت سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر شده است. پرویز فتاح رئیس بنیاد مستضعفان گفت:

برق ارزان‌تر از چیپس فروخته می‌شود!

مصرف‌کننده هم ناراضی است

نظرسنجی ایسپا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد:

– ۷۳٪ مردم از کیفیت خودرو ناراضی‌اند

– ۸۲٪ قرعه‌کشی خودرو را ناعادلانه می‌دانند

– ۵۵٪ ترجیح می‌دهند خودروی خارجی دست‌دوم بخرند

دکتر فریال مستوفی، عضو اتاق بازرگانی تهران: سیاست‌های دستوری فقط تولید را ضعیف نمی‌کند، اعتماد عمومی را هم نابود می‌کند. مردم حس می‌کنند بازی به نفع گروهی خاص طراحی شده است.

پایان بازی با قیمت‌های دستوری؛ بازگشت بهعقلانیت بازار

قیمت‌گذاری دستوری، برخلاف نیت اولیه، به اقتصاد ایران صدمه زده است. در صنعتی مانند خودرو که موتور رشد صنعتی کشور محسوب می‌شود، این سیاست باعث کاهش بهره‌وری، افت کیفیت، زیان انباشته و نارضایتی عمومی شده است. راه نجات، بازگشت به مکانیزم‌های بازار، حمایت هدفمند، و رقابت‌پذیری واقعی است.