در حالی‌که بازار خودرو در ایران همچنان با نوسانات قیمتی، مشکلات عرضه، و تغییرات سیاست‌گذاری دست و پنجه نرم می‌کند، بررسی آمار تولید سه خودروساز بزرگ کشور در سه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ (فروردین تا خرداد) حاکی از کاهش قابل توجهی در تیراژ تولید خودروهای سواری است. بر اساس آمار رسمی منتشرشده در سامانه کدال، سه شرکت ایران خودرو، سایپا و پارس‌خودرو در این مدت در مجموع ۱۹۲ هزار و ۷۲۵ دستگاه خودرو تولید کرده‌اند؛ این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته، این رقم ۲۳۲ هزار و ۱۵ دستگاه بوده است. به عبارت دیگر، صنعت خودروسازی کشور با کاهش ۱۶.۹ درصدی در تولید مواجه شده که معادل ۳۹ هزار و ۲۹۰ دستگاه کاهش است.
سایه بحران بر صنعت خودروسازی ایران
کاهش قابل توجه تولید خودرو در شرایطی رخ داده که صنعت خودروسازی کشور هنوز از بحران‌های پیشین مانند تحریم‌ها، کمبود قطعات، مشکلات واردات، نوسانات ارزی و ناترازی انرژی رهایی نیافته است. طبق گزارش‌ها، بخشی از این افت تولید ناشی از حادثه آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی و از بین رفتن بخشی از محموله قطعات وارداتی خودرو بوده است. از سوی دیگر، شرایط ناپایدار انرژی در کشور به ویژه برای صنایع بزرگ نیز مزید بر علت شده است. در نهایت، تنش‌های منطقه‌ای و جنگ تحمیلی اخیر در اواخر خردادماه نیز بر زنجیره تأمین و فرآیندهای تولید اثر منفی گذاشته است.
اما آیا این کاهش را می‌توان نشانه‌ای از آغاز بحرانی جدی در صنعت خودروسازی کشور دانست، یا نشانی از بازتنظیم استراتژیک تولید به سمت محصولات سودآورتر و بهره‌ورتر؟
ایران خودرو، ثبات نسبی در میان توفان
رشد تولید کمتر از یک درصد | تمرکز بر پژو و سورن
در میان سه خودروساز اصلی، ایران خودرو تنها شرکتی است که توانسته با وجود همه مشکلات، رشد اندکی در تولید داشته باشد. این شرکت در سه‌ماهه ابتدایی سال جاری ۱۱۸ هزار و ۱۲۸ دستگاه خودرو تولید کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته (۱۱۷ هزار و ۹۵۴ دستگاه) رشدی کمتر از یک درصد را نشان می‌دهد. هرچند این رشد از منظر عددی تنها ۱۷۴ دستگاه است، اما در مقایسه با افت‌های قابل توجه سایپا و پارس‌خودرو، نوعی پایداری محسوب می‌شود.
محصولات تولیدی ایران خودرو در سه‌ماهه اول ۱۴۰۴ به شرح زیر است:
بیشترین سهم تولید به پژو و سورن اختصاص دارد و کمترین تولید متعلق به خودروی رانا با تنها ۱,۸۷۰ دستگاه است.
کاهش چشمگیر خودروهای تجاری‌نشده
یکی از نکات مثبت عملکرد ایران خودرو، کاهش شدید خودروهای تجاری‌نشده (یعنی خودروهایی که هنوز به بازار عرضه نشده‌اند) است. این عدد در سال گذشته ۴,۵۶۶ دستگاه بوده اما امسال به ۵۷۸ دستگاه کاهش یافته است. این کاهش می‌تواند نشان‌دهنده افزایش بهره‌وری خطوط تولید، تسریع در عرضه به بازار، و بهبود روند لجستیکی در زنجیره توزیع باشد.
سایپا، افت سنگین تولید و تمرکز بر محصولات سودآور
کاهش ۳۲ هزار دستگاه | کاهش تولید ۲۶.۵ درصدی
شرکت سایپا در سه‌ماهه نخست امسال عملکرد ضعیف‌تری نسبت به سایر رقبا داشته است. تولید این شرکت از ۸۹ هزار و ۱۱۹ دستگاه در سال گذشته به ۵۶ هزار و ۵۲۷ دستگاه رسیده است. به عبارتی سایپا با کاهش تولید ۳۲,۵۹۲ دستگاهی و کاهش ۲۶.۵ درصدی مواجه شده است.
تمرکز بر X200 و کاهش در وانت ۱۵۱
سایپا تلاش کرده تا بر روی خودروهای سودآورتر تمرکز بیشتری داشته باشد. این شرکت بیشترین میزان تولید را به محصولات خانواده X200 (شامل تیبا، کوییک، ساینا) اختصاص داده که بالغ بر ۳۵,۲۳۲ دستگاه در سه ماه تولید شده‌اند. پس از آن:
کاهش بیش از ۹,۵۰۰ دستگاه در تولید وانت ۱۵۱ نشان‌دهنده یک بازنگری استراتژیک در سیاست تولیدی سایپا است؛ چرا که وانت‌ها معمولاً حاشیه سود پایین‌تری دارند و با رقابت شدید بازار مواجه هستند.
پارس خودرو، عقب‌گرد شدید، اما نوآوری در مونتاژ چینی‌ها
کاهش ۲۷.۵ درصدی تولید | تمرکز بر Q200
پارس خودرو در سه‌ماهه ابتدایی امسال ۱۸ هزار و ۷۰ دستگاه تولید کرده، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال قبل ۲۴ هزار و ۹۴۲ دستگاه بوده است. این افت ۶,۸۷۲ دستگاهی معادل ۲۷.۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
بخش اعظم تولید پارس خودرو به گروه Q200 با ۱۵,۱۲۹ دستگاه اختصاص دارد. همچنین:
ورود چانگان مونتاژی؛ گام جدید در تنوع محصولات
نکته قابل توجه در عملکرد پارس خودرو، شروع مونتاژ چانگان CS۳۵ پلاس با برند داخلی ۴۲۱P است. اگرچه تعداد تولید شده از این خودرو هنوز کم است، اما می‌توان آن را مقدمه‌ای بر ورود مجدد برندهای چینی مونتاژی در کشور دانست؛ روندی که می‌تواند به افزایش تنوع در بازار و کاهش وابستگی به تولیدات قدیمی منجر شود.
جمع‌بندی، افت تولید خودرو، علل و پیامدها
علل افت تولید
بر اساس داده‌های منتشرشده، دلایل اصلی افت تولید خودرو در سه‌ماهه اول ۱۴۰۴ را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
-
آسیب به محموله قطعات وارداتی در بندر شهید رجایی
-
ناترازی انرژی و کمبود گاز و برق برای کارخانه‌ها
-
جنگ تحمیلی منطقه‌ای در پایان خردادماه که زنجیره تأمین را دچار اختلال کرد
-
نوسانات اقتصادی و ارزی که برنامه‌ریزی تولید را با مشکل مواجه کرده‌اند
پیامدهای افت تولید
کاهش تولید می‌تواند پیامدهایی جدی برای بازار خودرو در ایران داشته باشد:
-
افزایش قیمت خودرو به‌دلیل کمبود عرضه
-
افت درآمدهای خودروسازان در صورت عدم جبران با فروش خودروهای گران‌قیمت‌تر
-
تشدید رکود بازار قطعه‌سازی و صنایع وابسته
آیا بازگشت به رونق امکان‌پذیر است؟
با توجه به اینکه شرکت‌هایی مانند ایران خودرو توانسته‌اند تولید خود را ثابت نگه دارند یا حتی اندکی افزایش دهند، به نظر می‌رسد بازگشت به مسیر صعودی در نیمه دوم سال امکان‌پذیر باشد؛ البته به شرطی که:
-
مشکلات تأمین انرژی در تابستان مدیریت شود
-
بحران‌های سیاسی و منطقه‌ای تشدید نشود
-
شرایط اقتصادی ثبات نسبی پیدا کند
-
حمایت‌های هدفمند از زنجیره تأمین صورت گیرد
پیشنهادهایی برای عبور از بحران تولید خودرو در کشور
برای حفظ پایداری تولید و حتی افزایش تیراژ در نیمه دوم سال ۱۴۰۴، پیشنهادهای زیر قابل بررسی هستند:
-
ایجاد ذخیره استراتژیک قطعات حیاتی در مراکز تولیدی
-
تنوع‌بخشی به شرکای تجاری جهت واردات قطعات
-
تسهیل روند ثبت سفارش و تخصیص ارز برای صنایع خودروسازی
-
سرمایه‌گذاری در بومی‌سازی قطعات حساس
-
تمرکز بر پلتفرم‌های مشترک و محصولات سودآور با تیراژ بالا
-
افزایش همکاری‌های مشترک با برندهای آسیایی (چینی و کره‌ای)
کلام پایانی: راهی جز هوشمندسازی تولید نیست
کاهش تولید سه‌ماهه نخست ۱۴۰۴، زنگ خطری برای صنعت خودروی ایران است اما نه به‌عنوان یک شکست کامل، بلکه به‌عنوان یک فرصت برای بازنگری، هوشمندسازی تولید، و حرکت به سمت بهره‌وری بالا. خودروسازانی که بتوانند با استفاده از فناوری، مدیریت زنجیره تأمین، بهینه‌سازی خطوط تولید، و اصلاح سبد محصول، به استقبال نیمه دوم سال بروند، شانس بیشتری برای بقا و حتی رشد در بازار رقابتی آینده خواهند داشت.